Klęska powstania kościuszkowskiego i III rozbiór Polski doprowadziły do pierwszej fali emigracji z ziem polskich. Uciekali na zachód, głównie do Francji, ci którzy nie chcieli pogodzić się z tym, co zaszło. Szukali pomocy, wsparcia, oferowali współpracę. Generał Jan Henryk Dąbrowski należał do tych, którzy zyskali sobie szybko autorytet. Jego rozmowy z generałem Napoleonem Bonaparte zaowocowały powstaniem w 1797 roku Legionów Polskich, które miały walczyć u boku Francji przeciwko siłom Austrii, jednego z zaborców. Nie minęły więc dwa lata od rozbiorów, a znów Polacy przywdziewali mundur, stawali do walki z pieśnią na ustach. To tam, w odległej ziemi włoskiej Józef Wybicki napisał Pieśń Legionów, która współcześnie jako Mazurek Dąbrowskiego jest polskim hymnem narodowym.

Żołnierzy legionów czekał trudny los: klęski pod Matuą czy Trebią, misja na San Domingo czy boje pod Hohenlinden. Jednak ostatecznie w 1806 roku przywiódł ich ponownie na ziemie polskie. Gdy wkraczali do Wielkopolski, do Poznania, witano ich jako nowe wojsko polskie. Powstałe w 1807 roku Księstwo Warszawskie było tylko namiastką Polski, ale cenną, bo posiadającą własną konstytucję oraz armię, na czele której stanął książę Józef Poniatowski. To właśnie ona w 1809 roku powstrzymała marsz wojsk austriackich na Warszawę pod Raszynem, potem wyzwoliła miasta Galicji, wkraczając do Krakowa. Niestety, klęska w Rosji Wielkiej Armii Napoleona Bonapartego w 1812 roku była początkiem końca Księstwa Warszawskiego. Zajęte przez wojska rosyjskie, znalazło się pod okupacją. Jego symbolicznym kresem stała się śmierć w nurcie rzeki Elstery księcia Józefa Poniatowskiego.

O losie ziem polskich zadecydowały postanowienia Kongresu Wiedeńskiego z 1815 roku. Galicja wróciła do Austrii, Kraków wraz z kilkunastoma wsiami go otaczającymi tworzył nowe państewko, czyli Rzeczypospolitą Krakowską, zaś Gdańsk i Toruń powróciły do Prus. Prusy odzyskały kontrolę także nad Wielkopolską, ale musiały nadać jej autonomię, tworząc Wielkie Księstwo Poznańskie. Pozostałe ziemie przeszły w ręce carskie jako Królestwo Polskie, któremu car Aleksander I musiał nadać autonomię, konstytucję, wieczyście łącząc je unią personalną z Cesarstwem Rosyjskim.

Wielkie Księstwo Poznańskie uzyskało dość szeroką autonomię w ramach Królestwa Pruskiego. Namiestnikiem został Antoni Radziwiłł mocno związany z pruskim dworem. Powstał sejm dzielnicowy, który mógł opiniować wszelkie kwestie lokalne, bez większych kłopotów rozwijało się polskie szkolnictwo. Wydany dla prowincji akt regulacyjny stanowił początek kapitalizmu na tych ziemiach, ale także zmuszał ziemiaństwo do podnoszenia jakości gospodarowania swoimi ziemiami i unowocześniania metod zarządzania nimi. Dla tegoż ziemiaństwa ważną postacią stał się Dezydery Chłapowski, który poprzez inwestycje w swoje dobra pokazywał innym drogę ku nowoczesności. Równie dobrze rozwijały się w tym czasie także ziemie polskie znajdujące się pod innymi zaborami.